1.23.2012

Deadline ti 4th Cabie PINILI, Peb. 29


Nayalud-od ti deadline ti 4th Honor Blanco Cabie Premio Iti Naisurat Iti Literatura Ilokana (Cabie PINILI), Salip iti Daniw a Para Ubbing, kas impakaammo ni Maria Rosa A. Cabie, esponsor ti nasao a pasalip,
tapno maikkan iti naan-anay a panawen dagiti mannaniw a mangpabileg kadagiti sinuratda.

Adtoy ti kompleto a pagannurotan:

1. Esponsoran daytoy ni Maria Rosa A. Cabie, kaingungot ni Honor Blanco Cabie, premiado a sumasalaysay ken mannaniw, agiwarwarnak, orador ken debatista, ken propesor pay iti Literatura ken
Kinaagiwarwarnak iti Metro Manila, ken dagiti annakda. Naluktan daytoy a salip iti panagsurat iti Daniw a Para Kadagiti Ubbing kadagiti amin a mannurat iti Iluko (Ilokano) ditoy Filipinas ken iti ballasiw-taaw.

2. Buklen ti pakisalip ti maysa a set ti lima a daniw a ti tunggal daniw, saan a nababbaba ngem 24 a linia. Naimakinilia wenno naikompiuter iti doble espasio iti 8 1/2 x 11 a papel a coupon bond. Maysa laeng a set dagiti daniw ti mabalin nga isalip ti tunggal mannurat.

3. Masapul a ti parbo a nagan ti maikabil iti manuskrito a pakisalip. No ipatulod babaen ti e-mail: dua nga MS Word document files ti idatag. Umuna, ti set dagiti daniw a pakisalip. Maikadua, ti parbo ken pudno a nagan ken pakasaritaan ti biag ti autor. No ipatulod babaen ti koreo: uppat a kopia ti idatag ken pakuyogan ti entry iti narikpan a sobre a nakailanadan ti paulo ti sarita, parbo ken pudno a nagan ken kabibiag ti autor. No iti e-mail, iturong iti cabiepinili.secretariat@yahoo.com. No iti koreo, ipatulod iti Cabie PINILI Secretariat, c/o Bannawag, Manila Bulletin Publishing Corporation, Muralla corner Recoletos Sts., Intramuros, 1002 Manila.

4. Makaammo ti makisalip a mangpili ti tema ti daniwna, ngem masapul a mainaig iti kultura ni Samtoy.

5. Rumbeng nga orihinal, di pay naipablaak, di naadaw iti ania man a naipablaaken a sinurat, saan a naipatarus manipud iti sabali a lengguahe, bukod a putar ti autor, ken di pay nangabak iti ania man a
salip iti panagsurat dagiti daniw nga isalip.

6. Agbalin a kukua ti esponsor dagiti mangabak a daniw. Maikkan pay iti karbengan a mangedit, mangatur ken mangipablaak iti libro, magasin wenno periodikal a pilina nga awan sungsungbatanna iti autor. Ngem
agtalinaed ketdi ti copyright iti autor.

7. Saan a mabalbaliwan ti pangngeddeng dagiti hurado— malaksid no maduktalan kalpasanna a linabsing ti mannurat ti Alagaden Bilang 5. Iti dayta a panaglabsing, maibabawi ti gunggona ket saanton a mapalubosan pay ti autor a makisalip iti ania man a salip nga esponsoran ti Cabie PINILI.

8. Dagiti gunggona: Umuna, P3,000; Maikadua, P2,000; ken Maikatlo, P1,500. Maikkatto ti 10 a porsiento iti tunggal premio ket maipan daytoy iti pundo ti GUMIL Metro Manila.

9. Mayawat dagiti premio inton Kalgaw 2012 bayat ti Maika-44 a Kombension Nasional ti GUMIL Filipinas.

10. Nasken a maawat ti pakisalip iti e-mail wenno iti koreo iti saan a naladladaw ngem 11:59 p.m. iti Pebrero 29, 2012.

11. Saan a mapalubosan a makisalip dagiti kakabagian ni HBC ken dagiti esponsor iti likub ti 4th civil degree of consanguinity ken affinity. MapawilSan pay dagiti kameng ti Bannawag a makisalip.

1.21.2012

Pasalip ti AVAIL 2012


Panggepmo kadi ti makisalip iti 14th Abuan-Valdez Awards for Iluko Literature (AVAIL)? Adda pay gundawaymo—ta aggibus daytoy iti Peb. 29, 2012.

Adtoy dagiti pagannurotan:

1.Silulukat ti salip kadagiti amin a mannaniw iti Iluko, ditoy ken iti ballasiw-taaw, malaksid kadagiti nangab-abaken iti Umuna a Gunggona iti pasalip ti AVAIL.

2. Agatiddog ti daniw iti di ab-ababa ngem 20 a linia ngem di nasursurok ngem 28 a linia. Maysa laeng a daniw ti mabalin nga isalip ti kada mannaniw. Masapul nga orihinal, di pay nangabak, ken di pay naipablaak iti uray ania a magasin wenno pagiwarnak.

3. Maipapan iti kultura ken arte ti tema ti daniw amaisalip. Nasken met a maikompiuter wenno naimakinilia ti pakisalip ken maipatulod iti uppat a nalawag a kopia iti di naladladaw ngem Peb. 29, 2012 itoy nga adres: The AVAIL Secretariat, P.O. Box 15, Alicia, 3306 Isabela.

4. Awan nagan ti mannaniw nga agparang iti daniw. Mapakuyogan ketdi iti narikpan a sobre a naglaon iti pudno a nagan ti mannaniw, paulo ti daniwna, ladawan (2”x 2”), ken biodata.

5. Karbengan ti sponsor ti pasalip ti mangilibro kadagiti daniw wenno mangipablaak iti pilina a magasin.

6. Dagiti gunggona: Umuna a Gunggona, P2,000.00 ken plake; Maika-2, P1,500.00 ken sertipiko; Maika-3, P1,000.00 ken sertipiko; Maika-4, P750.00 ken sertipiko; ken Maika-5, P500.00 ken sertipiko. Mayawatto dagiti gunggona iti aldaw ti kombension ti GUMIL Filipinas inton kalgaw.

Bonus a Pasalip iti 10th RFAAFIL, Mai-Facebook


Silulukaten ti bonus a pasalip, ti Salip iti Daniw a mairuknoy iti RFAAFIL, kas paset ti pannakarambak ti maika-10 a tawen ti RFAAFIL. Maaramat ti opisial a Facebook account ti RFAAFIL - www.facebook.com/rfaafil - daytoy a pasalip.

Dagiti pagannurotan:

1. Silulukat ti salip kadagiti mannaniw iti Iluko.

2. Agatiddog ti daniw iti di ab-ababa ngem 20 a linia. Mabalin a maysa wenno dua a daniw ti isalip ti kada mannaniw. Masapul nga orihinal ken di pay naipablaak iti uray ania a magasin, pagiwarnak wenno Internet.

3. Nawaya ti mannaniw a mangsurat iti estilo wenno pannakasukog ti daniwna. Ngem nasken a ti daniw ket mairuknoy iti RFAAFIL.

4. Adda karbengan ti esponsor a mongiposte a dagus iti maisalip a daniw iti Facebook account ti RFAAFIL ken mangilibro wenno mangipablaak kadagiti mapadayawan a daniw iti magasin wenno iti Internet (rfaafil.com) nga awan ti sungsungbatanna iti mannaniw. Agtalinaed ketdi ti copyright iti autor.

5. Mabalin nga aramaten ti mannaniw ti pudno a naganna wenno aglinged latta iti parbo a naganna. No agaramat ni mannaniw iti parbo a nagan, saanto a maibutaktak ti kinaasinona malaksid no mapadayawan ti daniwna.

6. Ti secretariat ti RFAAFIL ken dagiti reader ti Facebook ti RFAAFIL ti mangpili kadagiti mapadayawan a daniw.

7. Dagiti gunggona: Umuna, P2,500.00 ken sertipiko; Maika-2, P2,000.00 ken sertipiko; Maika-3, P1,500.00 ken dua a consolation prize a sag-P1,000.00 ken sertipiko. Mabalin a mangabak ni mannaniw iti dua a premio. Maipaay met ti Reader’s Choice Award iti daniw a magustuan dagiti Facebook readers ken makapuntos iti adu a LIKE. Umawat ti mapadayawan iti P2,500.00 ken sertipiko.

8. Mapadayawanto dagiti mangabak inton kalgaw ti 2012.

9. Ipatulod ti pakisalip babaen ti e-mail. Iturong iti rfaafil@hotmail.com ken admin@rfaafil.com. Wenno nasaysayaat no ipaskil iti message board wenno iti wall ti Facebook ti RFAAFIL.

10. Nasken a mai-e-mail wenno maiposte iti Facebook ti RFAAFIL ti pakisalip iti di naladladaw ngem Enero 31, 2012. Nasaysayaat no nasapsapa a maidatag ti pakisalip.


Padasek a Bangonen 'Toy Narpuog a Lubongko





padasek a bangonen 'toy narpuog a lubongko
kalpasan a pinanawannak a naklep, awanan-puot
iti dagumpo ti rebba ti rinebbam a taengko.

panunotek laeng a maipasngayak manen
ket sallukobandak ti sinamar ken ti linnaaw
lagipek dagiti umuna a tudo ti mayo
ket kagiddanko nga agtubo dagiti uong,
agrusing dagiti rettab; nga agkimaw dagiti tukak

agasak dagiti sugatko. ramanak ti dara
iti nabtak a bibigko. ngem silalagipak
kadagiti inem-emak a sabong ti kayanga,
kadagiti kinarut-omko a tultullaya

ammom ti pamay-ak iti pinagdaram a barukongko?
suatek dagiti riniwriw a puris ket ibistik ida
iti diding a mingmingmingak agingga a ti saem,
kasla laengen iti panangbuybuyak iti telebision
iti ladingit dagiti kettelen ti dengue,
dagiti gudasen ti didigra, aksidente, ken krimen

agingga a ti aningaas ti itatallikudmo, ipalagip
laengen dagiti rinibu a pinagbakuit ti gubat,
wenno ti rebolusion ti pagilian

iti kapanagan, padasek a say-upen
dagiti sabong-ruot, dagiti isu amin a puraw
a sabsabong a mangiladawan iti kinasadia
ti langit, ti karayan, ti baybay…

ket uray no ammom nga impetpettengko
a sikanto laeng ti pagrikusanna, padasek
a bangonen ‘toy narpuog a lubongko

--ARIEL S. TABAG
Sta. Teresita, Cagayan / Old Balara, Quezon City


(Naipablaak iti Bannawag, Nob. 21, 2011 a bilang.)

RFAAFIL 2012


Palagip iti Salip iti Sarita ken Daniw ti 10th RFAAFIL

No sarita a makapakatawa ti napagsasalipan iti 9th RFAAFIL (Reynald F. Antonio Awards for Iluko Literature), ‘tay met makapasangit a sarita ti mapagsasalipan iti 10th RFAAFIL. Iti met Salip iti Daniw, ‘tay met laeng makapasangit a daniw ti mapagsasalipan.

Dagiti pagannurotan:

1. Silulukat dagitoy a salip kadagiti amin a mannurat iti Iluko malaksid kadagiti kameng ti Bannawag a tumultulong iti pannakaiwayat dagitoy a salip. Aggibus dagitoy a salip iti Enero 31, 2012.

2. Agatiddog ti sarita iti 10-25 a panid. Agatiddog met ti daniw iti di ab-ababa ngem 20 a linia. Maimakinilia wenno maikompiuter ti sarita iti doble espasio iti regular bond paper size nga addaan iti sumurok-kumurang a maysa a pulgada a margin; single space iti daniw a mailaon laeng iti maysa a regular bond paper. Agaramat iti 12 pts., Times Roman Medium. Maysa laeng a sarita ti isalip ti kada mannurat. Iti benneg ti daniw, mabalin ti maysa a mannaniw ti mangisalip iti dua a daniw (no dua a daniw, agaramat met ti makisalip iti dua a parbo a nagan).

3. Ti parbo a nagan ti maaramat iti manuskrito a pakisalip. No ipatulod babaen ti e-mail: dua a MSWord document files ti isubmitir. Umuna, ti sarita ken/wenno daniw a pakisalip. Maikadua, ti parbo ken pudno a nagan ken ti pakasaritaan ti biag ti autor. No ipatulod babaen ti koreo: uppat a kopia ti isubmitir ken pakuyogan ti entry iti narikpan a sobre a naglaon iti paulo ti sarita ken/wenno daniw, parbo ken pudno a nagan, ken kabibiag ti autor. Ipatulod man babaen ti e-mail wenno koreo, nasken a mangiragpin ti autor iti palawag no kasano, kaano ken no apay a nasuratna dayta a sarita (saan a nasken ti palawag iti daniw, pagyamanan no adda dayta a palawag). Saan ketdi a pagbatayan daytoy iti pannakapili ti sinurat a kas maysa kadagiti mangabak.

4. Sarita/daniw a makapasangit ti pagsasalipan. Nasken met nga ipakita ti sarita/daniw ti kultura ni Ilokano.

5. Nasken nga orihinal, di pay naipablaak, di naadaw iti ania man a sinurat ken di pay nangabak iti ania man a salip iti panagsurat ti mabalin nga isalip.

6. Agbalin a kukua ti esponsor dagiti mangabak a sarita/daniw. Karbenganna pay ti mangedit ken mangipablaak iti Internet (www.rfaafil.com), magasin wenno periodikal a pilina, wenno mangilibro kadagitoy nga awan sungsungbatanna iti autor. Agtalinaed ketdi ti copyright iti autor.

7. Saan a mabalbaliwan ti desision dagiti hurado malaksid no matakuatan kalpasanna a linabsingna ti Pagannurotan Bilang 5. Iti kasta a panaglabsing, maibabawi ti gunggona ket saanto metten a mapalubosan ti autor a makisalip iti ania man a salip nga esponsoran ti RFAAFIL.

8. Dagiti gunggona iti benneg ti sarita: Umuna, 10,000.00; Maikadua, 7,000.00; Maikatlo, 5,000.00; Maikapat, 3,000.00; Maikalima, 2,000.00. Iti benneg ti daniw: Umuna, P2,000.00; Maika-2, P1,500.00; Maika-3, P1,000.00 ken dua a consolation prize a sag-P500. Mabalin met a manayonan wenno maksayan dagiti gunggona depende iti pangngeddeng dagiti hurado. Addanto pay sertipiko ken sorpresa a gunggona a maited kadagiti mangabak. Maipaay met ti Reader’s Choice Award iti sarita/daniw a magustuan dagiti readers.

9. Mapadayawanto dagiti mangabak iti Dap-ayan 2012 nga am-ammo pay a kas GUMIL Filipinas International Convention iti Kalgaw 2012.

10. No ipatulod ti pakisalip babaen ti e-mail, iturong iti admin@rfaafil.com ken rfaafil@hotmail.com; no babaen ti koreo, iturong iti: Salip iti Sarita/Daniw, 10th RFAAFIL (2010-2011), c/o Cles B. Rambaud, Bannawag, Manila Bulletin Publishing Corp., Manila Bulletin Bldg., Muralla cor. Recoletos Sts., Intramuros, 1002 Manila.

11. Nasken a maipatulod iti e-mail wenno koreo ti pakisalip iti di naladladaw ngem iti petsa a panaggibus ti salip.

1.20.2012

One for the Road ti Samtoy


Idi katengngaan ti 2010, napanunotmi ken dagiti kakaduami iti banda a Samtoy (ni Mighty C. Rasing, ken da Dick Francisco ken Melvin Ramos) ti agbasa iti daniw a ti background music-na ket rakenrol. Kasla met laeng iti panagbasa iti daniw iti radio. Laeng ta no iti radio, ad-adda a ti "Faithful Love" ti background music, orihinal a musika a rakenrol kadakami ken ti klase ti daniw, daytay umarngi iti rap a medio adda angasna a patama wenno socio-cultural commentary. Isu a naipasngay ti "danirak" manipud iti daniw ken rock.

Maisupadi ketdi daytoy iti Jazz nga inar-aramat ti panawen da Allen Ginsberg, ken pinalatak iti Filipinas ti Radioactive Sago Project ni Lourd de Veyra.

Kadakami, blues rock (koma) ti kangrunaan a tunogna. (Nupay addakami pay laeng iti panangdiskobre no ania ti mayannatup a musika iti Daniw Ilokano.)

Daytoy man ngarud ti "One for the Road" a maysa kadagiti danirak ti Samtoy:



Kastoy nga Imbunubonmi Dagiti Balikas




Inedit da Joel B. Manuel ken daytoy numo, napauluan iti Kastoy nga Imbunubonmi Dagiti Balikas daytoy a libro dagiti daniw dagiti tallopulo a mannaniw nga Ilokano. Digital art ni Eli Avellanoza ti akkubna a pinauluanmi iti "Ti Mannalon." Naipablaak babaen ti Tagnawa 2010 ti GUMIL Filipinas. Foldcote ken agpuskol iti 91 a panid. Agpateg iti P180 [awan pay ti pagipaw-itna], agemailkayo laeng iti asseng(dot)tabag@gmail(dot)com no kayatyo ti maaddaan iti kopia. Kabayatanna, ti sumaganad ti pakauna ti nasao a libro:


NAGAKLILIDA ITI PUPOGAN TI BALIKAS, TUMAPOG DAGITI MANNANIW

Makabulan wenno nasaksakbay pay iti panagraraep, immuna a naitukit dagiti mairaep a kas bin-i, kas bunubon iti managparabur a daga. Ti panagbubunubon ti mangirugi manen iti siklo ti panagtalon nga agtungpalto iti panagapit.

No panagbunubon maidarnap dagiti mannalon iti naparayapay a bangkag wenno iti napadanuman a kinelleng. Nagduduma a wagas ti panagbunubon, maibagay iti daga ken kalabon ti danum iti dayta a disso. Ken segun metten iti panangpili ken pannakaammo ti maysa a mannalon.

Kasta met ti panagkunami iti panagsurat, ti panagdaniw, nangnangruna. Kasano nga imbunubon ti maysa a mannaniw ti bin-i ti panunotna? Insukilna kadi, inyirasna, inkurobna, impalatakna, impalatak-takdangna? Ania a klase dayta a bin-i? Ken ania a klase ti bangkag ti nagibunubonanna? Ania dagiti kaririknana, dagiti arapaapna, dagiti sirmatana dagiti ragsak ken ladingitna iti itatapogna iti bangkag ti daniw tapno iwarisna dagitoy a balikas nga agbalin a raep a liwliwa dagiti mata, taraon ti isip, ayus ti rikna ken langto iti kinelleng ti Literatura ti Pagilian?

Kadagitoy nairaman nga ag-sangagasut ken sangapulo-ket-innem a dandaniw, makitatayo, maramanantayo, mariknatayo ti pitik ti arte ni mannaniw nga Ilokano iti kontemporario a panawen. No adda kumpas ti ima ken ling-i ti ulo ken uddog dagiti mata ti panagbunubon, nalabit masirpattayo ditoy ket kunaentayo uray pay ngata agkallugong dayta a mannalon, ammotayo nga isu. Kasta met a tunggal mannaniw, adda kabukbukodanna a bangkag dagiti balikas. Daytoy a bangkag ti balikas ti kabukbukodan ti maysa a mannaniw, mabalin a saan a maasak ti sabali pay a mannaniw. Iti daytoy a bangkag nga agnaed, agbarusbos, agalinedned ti metapora ken kararua dagiti balikas dayta a mannaniw.

Iti daytoy a panagbubunubon a ti agpabunubon isu awan sabali no di ti gunglo dagiti mannurat, ti GUMIL Filipinas, dimmaray dagiti tallopulo a mannaniw a nagigpil kadagiti pupoganda iti balikas. Timmapogda.

Napukray a daga ni ayat ken di pannakalipat ti nagiparamutan ni Francisco T. Ponce iti bunubonna, kimpet a simmurot ti ayat, rag-o, ragsak, lagip, kinatarnaw, ti metapora ti sabong ken bituen iti ramut dagiti balikas a binalonna. Daytoy ti bangkag ni Ponce, ti bangkag ti ayat a di agressat nga agbimbinnayo iti agsumbangir nga igid, ti igid ti isla a nakaipadpadanna ken ti isla a pinanawanna, ti igid ti daga agingga iti igid ti langit, iti igid ti pananglipat ken iti igid ti saan a pananglipat. Sentimiento nga agibunubon ni Ponce iti balikas, daytay addaan iti litania tunggal iregregna a bin-i.

Natagtagapulotan a daga ti bangkag a tagikukua ni Corazon F. Quiamas, maysa a bangkag ti balikas, a narigat a pekkaen ti arado ken suyod. Ayat, kammayet, panagtinnipkel, kinasinged, dagita ti kimpet iti ramut dagiti balikasna. Umis-isem nga agibunubon iti balikas ni Quiamas, kasla kunkunana nga adda latta namnama kadagitoy a balikas nga iregregna iti bangkagna. No saan nga umis-isem, agdaydayyeng daytoy, ‘tay kas man addaan iti naulimek a kanta iti barukongna.

Saan a nalaka a templaen ti bangkag a pagpalakayan ni Fred C. Quibol. Addaan daytoy iti naigamer nga apgad ti sosialismo. Maigidiat ni Quibol iti panagibunubon iti balikas, saanna nga itinnag dagiti bin-i manipud iti pusona, ipallangatokna dagitoy ket maimdengam ti panagdissoda iti daga. Saan a naburnok ken agayus dagiti bin-i iti ima ni Quibol, saggagaysa dagitoy a maitinnag ket ti panagtinnag ti maysa, addaan iti naisalumina a panagdisso.

Ti bangkag ni Amado I. Yoro ti maysa kadagiti katabaan ken kapukrayan kadagiti bangkag dagiti nagballasiw. Agbiag amin a bin-i a mairegreg iti daytoy a bangkag, saan a bumasol dagitoy nga agbarusbos. Kitaem no kasano nga itinnag ni Yoro ti bin-ina, sangkagamal ti umuna a maisuyat a mangkigtot iti daga, santo manen umakar ti mannaniw nga ima ken mangiregreg manen iti sangkagamal. Kasta ti panagibunubon ni Yoro, saanmo a mapupuotan a maibus ti pupogna idinto ta ibatinaka nga agmalmalanga agsipud iti pannakatakuatmo nga awanen ti iregregna iti uritna.

Maysa met a napukray a bangkag ti bangkag ti estetika ni Arnold C. Baxa. Managrikna daytoy a bumubunubon, manipud iti rikna ti ipupusay ti rikna a di met ipupusay, ti panagibaklay iti krus a di met pudpudno a panagibaklay no di ketdi selebrasion ti kinaagmaymaysa, ti selebrasion ti panagar-arapaap, naipan amin dagitoy iti pupoganna.

Nalinay ti bangkag ti estetika ni Artemio Baxa. Maysa a manakman a bumubunubon, napilian met dagiti bin-i ti moralidad, hustisia ken pilosopia nga imbunubonna iti nakiwaran ken napasig-atan a bangkagna.

No tapogam ti bangkag ni Vicente Palcong, mariknam la ketdi ti nasagneb a daga ni ayat, panangipateg wenno panagpimpinnateg, ti ayat ken ayan-ayat a maipawil wenno ayat nga awan iti umisu a panawen. Dagiti bin-i ti rikna ken lagip ti bugas dagiti bin-i ni Palcong nga ibumbunubonna.

Mail-iliwan iti bangkagna ni Jefferson A. Apolonio, bangkagna a mabalin pay met a naaramid iti lasag ti tangatang, iti kararua ti danum a nangibisngay iti estetikana iti nagramutan ti kararuana. No dadduma, agbunubon ni Apolonio iti sungadan ti angin, ngem unoren ni Apolonio ti pangpangna iti disiplinado a panagbunubonna.

Nasalemsem ti bangkag a tagikukua itan ni Prodie Gar. Padios nupay adda latta naipalansad a gil-ayab iti barukong. Ngem kadaytoy a baro a bangkagna, adda latta panagdudua daytoy a bumubunubon no tagikukuanan daytoy wenno adda pay laeng yur-urayna a mangpalakay iti sirsirpatenna a bangkag. Patinayon a kasapulan ni Padios ti pupogan ti kinasiasinnona a balonen ti kinamannaniwna tapno pakikappiaenna ti niebe a metaporana ken ti nabara ken nadara a dati a bangkagna.

No sirigem ti bangkag ni Elizabeth Madarang-Raquel, makitam a kadarapat daytoy ti maysa pay a bangkag ti mannaniw a taga-Norte. Adaywan ni Raquel ti bangkagna, agyan iti igid, ket manipud dita, iwaraiwina dagiti balikas. No maminsan met, tumapog iti tengnga ti bangkagna, ket tunggal balikas nga iregregna, adda naubing a katawana.

No adda bumubunubon nga addaan iti naiduma a ritmo a saanna a tinultulad ken ni apongna, isu dayta ni Mighty C. Rasing. Saan a lakay a daga ti bangkag ni Rasing, lakay a daga a ginanagananna iti baro. Awanan iti kumpas ti panagiregreg ni Rasing kadagiti balikas, agpattopattok, agrasay, agbarusbos, agkiddit. Dayta a kinaawan iti kumpas ti mangted iti naiduma a kumpas iti panagibunubonna. Nakatugaw ni Rasing, irapinna a rimrimmayen ken sirsiraraten dagiti nginabras ti bingkol ken dagiti nailimog a ramut ti ruot amangan ta adda maagsaw kadagitoy. Ket patinayon a saan a mapaay ni Rasing, adda latta matakuatanna a balitok kadagiti gagangay a kinapudno iti bangkag ti daniwna.

Naparayapay ti bangkag a naikudi a pagbunubunonan ni Cles B. Rambaud, daytay daga a no payatem, marikna ti dapanmo ti tapaya ti daga a saan nga agsardeng a matukitan. Saan a karkarna a barayti ti bin-i ni Rambaud, maysa a kabinian, ngem apay ngata a patinayon nga atitiddog dagiti ramut dagiti metaporana? Umuneg, lumansad dagitoy a gagangay laeng a pagay danonenda ti makin-uneg nga ubbog ket saanda a pulos a marikna ti tikag? Kasla agay-ayam laeng nga agbunubon daytoy a mannaniw, agbunubon ngem saan nga agling-et, mainitan ngem saan a pudoten, agbannog ngem saan a mabannog. Nalabit, saan a kasapulan unay ti adu a pannaripato dagiti bin-i nga itukitna, ta ngamin, agnanayon a mainugot iti amin a paniempo, amin a panawen dagiti bin-i a kabinian ni Rambaud.

Datdatlag ti bangkag ni Daniel L. Nesperos, wenno adda iti pupoganna ti kinadatdatlag ta idinto a makitam a nasimgat a bin-i dagiti piritenna nga iwaris, iti silnag ti init, agrimat dagitoy iti angin a kasla balitok wenno asin ti gimong, wenno riduma ti biag, sa inton agdissoda, bin-i man met laengen a nasimgat. Adda iti panagiwarsi ngata ti dua wenno nasursurok pay a panangsirig kadagiti taptapayaen ti angin a bin-i ti metapora ni Nesperos? Manmano dagiti bumubunubon iti Literatura Ilokana a makaaramid iti kas iti panagiwaris ni Nesperos, ti panagtayyek dagiti tinukel ti balikas. Maysa pay a nakakaskasdaaw ti kinailet ti bangkag ni Nesperos, ngem nakaad-adu dagiti makerker.

No adda met bumubunubon a namagbalin iti diksion ti panagbunubon a kas diksion dagiti padaldalapus a kinapudno, isu dayta ni Roy V. Aragon. Ay-ayaten unay ni Aragon ti bangkagna, maysa a persona daytoy a kasarsaritana, wen, ta dagiti itinnagna a balikas, addaan dagitoy iti kabukbukodan a sarita, iti kabukbukodan a metapora ti taeng, metapora ti pisikal a bagi, metapora ti klima, ti kinaubing ti paniempo ken adu, adu pay. Kankanayon a namsek dagiti urit ti bunubonna. Bumubunubon ni Aragon a saan laeng a nagsursuro ken ni apongna, no di pay ketdi dagiti malalaki a mannalon iti lubong. Daytoy ti pakaigidiatanna kadagiti sabsabali pay.

Masdaawka a makadalapus nga adda met gayam bangkag a pagibunubonan ni Juan Al. Asuncion, ket dayta a bangkag nataba met gayam. Bangkag daytoy a nadalusan a nalaing, insukilna a nalaing dagiti balikas tapno saan a nalaka a makaraykay ti manok ngem sigurado a naintar ti irurusingda. Kalpasanna, inap-apanna dagitoy iti aragaag ti sanga ti pasakuati.

Nalawa ken nabingkol ti bangkag ni Djuna R. Alcantara ta no asakem, mapaddakam dagiti bingkol. Ngem dagita a bingkol kasda laeng agbettak nga angin no ammom a pis-iten dagitoy.

Arubayan laeng ti taeng ti pakasarakan iti bangkag ti metapora ni Johmar Rosario Alvarez, masirsirpat, mabugbugawan. Kabinian met ti metaporana, dagiti kabinian a pagay nga atitiddog ti ramutna iti kinapulitayo a kas puli. Ngem kasano ti panagay-ayam ni Rambaud iti daytoy a barayti ti kabinian a metapora, kasta met ti kinairteng ti panagbunubon ni Alvarez, ti pannakayiras ti arado iti tulangan a daga, ti kinadagsen ti panagtupak dagiti bin-i, agkaranaganag dagitoy a mangted iti musika ti pannakidangadang, ti dangadang ti kinabassit nga agbirok iti nawadwadwad, ti dangadang ti tian a maibusor iti bisin. Dayta a bisin mabalin met a bisin iti panagpapatas ken hustisia ken ragsak.

Lakayen ken nasinged unay ti bangkag a pinili ni Martin Feliciano T. Rochina a pagiwidawidan kadagiti tinukelna. Tagikukua ti amin daytoy a bangkag, daladal ti tunggal puso nga agdaliasat iti kina-Ilokanona. Agkankanta ni Rochina nga agiregreg iti tinukel, daytay addangna a kumpas a tinawidna pay laeng kadagiti nagkauna. Agsublisubli nga agiyiras ni Rochina, tunggal panagsubli tumakal iti sinako a bunubon ti kultura ket dagita ti iwaraiwina iti nainkasigudan nga allay ti lakay a bumubunubon.

Nalubo ti bangkag a napili ni Rudy Ram. Rumbaoa, nalubo iti lua ken sangit ken panagpanpanemnem. Kadaytoy a di nasig-atan a bangkag, imburaisna dagiti balikas a naliday agsipud iti saanna a pannakabalin a makikappia iti panunotna iti pannakapukaw, pannakapaay wenno ania pay a saem. Piritpiritenna dagitoy a saem a kas bin-i, di agsarday dagitoy a maiparukpok iti bangkagna. Ngem adda namnamaen ni Rumbaoa iti daytoy a bangkagna, ti panagtubo manen ti namnama ken kinalangto.

Maysa nga aragaag a bangkag, kas iti daga a naaramid iti angin ken kararua ti bangkag dagiti daniw ni Fernando B. Sanchez. Padasem nga asaken ta kunaem nga am-ammom unay a bangkag, ngem saanmo a marikna ti lansadda, maysa a lansad nga aglapus iti lansad ti kinaimmortal. Tikawennaka agsipud iti panangipagarupmo nga adda daga a baddekam ngem naaramid daytoy a daga iti kapas ti anges, iti lasag ti kinatao, ti kinadios, ti lasag ti nangatngato nga ayat. Makitam ita nga agregreg dagiti bin-i manipud iti pupogan ni Sanchez, madamdama, agsardeng daytoy a kas iti kellaat a naabbeng a penned, santo man met laengen maiburuang.

Bangkag a lakayen ngem nabayagen a saanna nga inadak manen ti bangkag a nasarakan ni Ariel S. Tabag a pagipalakayan kadagiti balikasna. Nupay binalon ni Tabag ti pupoganna a nakargaan iti baro a bin-i, masdaaw iti kinabaro met laeng ti bangkag a pagsublianna. Simmurot ti bangkag a nasarakanna iti siudad, ti nalawlawa a bangkag a nangmatmatanna iti kinaimperpekto ti lubong? Ta addan pattopattok a nginabras ti modern a barayti? Biroken daytoy a bumubunubon ti tiliadora ti modernisasion a nakitana iti pagtawatawan a daga, ngem adda ditoy iti mismo a sigud a bangkagna. Ngarud, agbaribari ni bumubunubon a mangiwaris kadagiti tinukel ti balikas, ta dagiti baribari ti parnaapna a mamagpukaw kadagiti moderno a batibatna. Karkarna met a panagibunubon daytoy, makitam ti kabaruanan a teknik ti panagiwaris a padpadaanam nga agdisso dagiti nginabras iti sakaananna ngem sabali met gayam ti pagsaadanda.

Saan a kuadrado laeng ti bangkag ni Joel B. Manuel, addaan adu a sikig ken suli. No agiwararis ni Manuel iti bin-i, saanna a pindaen ti panagiwarisna, ad-adda a sumango nga agiwaris iti daya, santo man met laengen iti amianan, iti abagatan ken laud, iti tangatang, a dagiti bin-i agdisso met laeng iti daga, ket amangan pay ta digosenna ti bagina kadagiti bin-i nga inwarisna.

Ni Vivencio S. Baclig ti maysa kadagiti bumubunubon nga agkunkuna: tumanor dagitoy a nadarisay nga iraep. Awan dudua ni Baclig, nakaisem nga agitinnag kadagiti balikas a kas man dagiti bigat itdenda latta ti sagneb kadagita a metapora tapno sitatangigdanto a rumukkuas a mangipakita kadagiti tungbolda, uray pay parkagto ti daga inton tumaudda.

Namuhonan a bangkag ti tagikukua ni Aida Campos Tiama, addaan iti naiparanta a ligason a pagwayawayan dagiti itukitna a bin-i. Saan a kayat ni Tiama a maiwaraiwi dagiti balikas, mayiras dagitoy iti nalinteg, nadalimanek ken nadalus nga intar. No inrugi daytoy a bumubunubon ti narasay manipud rugi, narasay agingga iti mairingpas ti apagna, no naburnok, naburnok.

Kas ken ni Tiama, namuhonan met ti bangkag a pinili ni Maria Rosa Atencio Cabie a pagibunubonan. Disiplinado a panagiwarsi, amangan no panagisukil pay ketdi, saan a naimut, saan a naparabur. Ket wen, dagiti bin-i ti kabinian a padaldalapus a kinapudno ti naynay nga imbunubon ni Cabie. Simmurot met iti dayta a disiplina, nakisariping iti bangkag ni Heracles Lord Bernardo A. Cabie. Dagitoy pinilida ti nainkasigudan a panagbunubon a tinawidda iti ganggannaet.

Naduog met ken napukray ti bangkag ti poetika ni Honor Blanco Cabie, kaykayatna ti agikurob kadagiti balikas ti lagip, panangsayang iti napalabas, ti agitukit iti ayat, ti mangkanta iti bunubonna. Ay-aywen ni Cabie ti angin a sumang ti pudot ti kaaddana iti bangkagna, aglallay, agdiwas. Kasta met dagiti dadduma pay a kameng ti kaamaanna a nairaman met laeng ditoy, adda makita a panagbibinnadangda a mangbunubon iti bangkag a napadanuman iti pilosopikal a panangmatmat.

Nupay ipagaruptayo a bangkag iti away ti bangkag ni Dexter B. Biz, mariruantayo met a bangkag iti let-ang ti siudad. Kas ken ni Nesperos, adda met kinadatdatlag dagiti waris ni Biz, ipagarupmo a rinet dagiti bin-ina, bin-i dagiti rinetna. Adda dua nga agabay a bangkag a bunubonan ni Biz, pagsubsublatenna dagitoy a warakiwakan iti balikas.

Taraimmus a baliktad ti sukog ti bangkag ni Clarito Garcia de Francia, mangrugi iti bimmukasit a sikig, dumakdakkel ti kayatna a saknapen a bunubonan. No adda bumubunubon a nangpadas a namaggagampor kadagiti nadumaduma ken nakakaskasdaaw a bin-i, ni De Francia dayta.

Adda kalkalikaguman ni Dexter Marin Fabito a ramen ti bangkag ti estetikana, kayatna a nangisit koma ti daga ti pagipalakayanna. Gapu iti daytoy a kalikagumna, makitana a maisupadi ti lubong, ket ngarud kellaat nga agsardeng nga agitinnag iti balikas ket iti panagsardengna, agtukeng met ti siasinno man a mangbuybuya iti panagibunubonna.

Dagitoy dagiti simmalog a bumubunubon. Ala, agyantayo man ngarud iti linong ta saggagaysaentayo man ngarud a siputan ti siglatda. Ken kangrunaanna, kitaentayo no kasanonto ti kasimbeng dagiti imbunubonda.

JOEL B. MANUEL
ARIEL S. TABAG
Ilocos Norte/Quezon City
Marso 15, 2010

~ � i i xN\ �c uctionista ken hermeneutic critics ken reader-response critics. Kas nadakamaten, mortal a kabalubal dagitoy a kritiko dagiti new critics. Ken ni hermeneutic critic, ti insangrat ken inggagara ti autor a meaning ket isu laeng ti valido a meaning ti sinurat wenno obrana, awanen sabali. Adda ken ni autor ti amin nga autoridad ken pangngeddeng no ania ti talaga ken pudno a kaipapanan wenno panggep ti sinuratna (ket ngarud, no adda kibaltang wenno biddut ni autor iti sinurat, isu ti mataltal, saan a ti sinurat, isu a nasken nga ikagumaan piman ni autor nga irasonan ti panangisurat ken sinuratna tapno agkinnaawatanda ken ni kritikona). Ni met deconstruksionista, nupay agkaduada ken hermeneutisista a mangtubngar ken ni new critic, agdumada iti metodolohia ta ad-adda a bigbigenna ti karbengan ni reader a mangtagikukua ken manginterpret iti texto ti autor iti kaykayatna (reader) a meaning ken agduduma a permutasion iti panangipapan ken papanan. Adda pagkaarngian da deconstructionist ken reader-response critic ngem idinto a kasla kaykayat ni deconstructionist a bukodan ti texto ket laksidenna a maminpinsan ti autor, ti met kayat ni reader-response critic ket badanganna wenno kaduaenna ti autor a mangted iti kaipapanan ti texto, a ti texto ket agbalin ken agtakder ken maaddaan iti meaning gapu ta adda ni reader wenno gapu ta adda naabbukay wenno naparnuayna a sungbat wenno subalit wenno meaning ken ni reader (kabaliktad unay daytoy iti patpatien ni new critic a nasken nga awan pakainaigan ni reader iti meaning ti texto). Mainayonko ditoy a dagitoy a teoria ti reader-response ken deconstruction ni Derrida ket adda met laeng relasionda iti dialogismo ni Bakhtin wenno ti kaadda ti dua a timek iti texto a mangipaneknek iti dinamismo ken pluralidad ti lengguahe. No patpatalgedan ni hermeneuticist ti authorial intention, paneknekan daytoy babaen ti dialogic a panagbasa iti texto a no sadino ket masirarat sadiay ti maikadua a timek nga isu ti diskurso ti autor malaksid pay iti timek ti karakter kas karakter wenno iti timek ti narrator, ket maigapu itoy ad-adda a madukal ti intended meaning (nupay kasta, saan a nasken nga igagara ti autor ti kaadda ti dialogismo iti texto ta no kasta, agbanag laeng a manipulado wenno editorialized.opinionated ti sinurat; saan a maigaggagara a parnuayen daytoy ta akem ni reader ti mangbasa ken mangduktal la ket ammona ti kas koma iti kuna a “reading between the lines”).

Ket adda met, saan a maaw-awan, dagitay mangkueskuestion wenno agsapsapul iti naynay a mangmangngegtayo a “social relevance” wenno “social concern/responsibility/commitment” iti kada sinurat wenno mannurat. A masapul a no agsuratka ket nasken a laglagipen ti gimong wenno ti mas ad-adu a kagimongan, nasken nga estoriaem ti biag/kabibiag nangruna dagiti adda iti agpang wenno dasig ti masasao a “babassit” wenno dagiti proletario—santo maicontrast kadagiti dasig wenno klase a “dadakkel” wenno dagiti maaw-awagan iti burgista. Mabalin a saan nga ammo ti dadduma a mamati wenno agsadag iti kastoy a kita ti panagbasa wenno panagpaliiw wenno panagdawat a malaksid pay a kanaig ti social realism, ad-adda a maibilang daytoy iti eskuela ti Marxista nga isip wenno konsepto. Iti teoria ken kritisismo a Marxista, nasken a ti literatura wenno ti arte in general ket addaan ideolohikal-sosiolohikal-historikal nga awit ken ramit, rebbengen ti literatura ti makiraman iti class struggle ket diskasenna ti pakasaritaan dagiti babassit, baklayenna ti rupir ken laban dagiti maidaddadanes kontra kadagiti manangidadanes a dasig wenno klase. Isu a ti kaaduan nga obra dagitay Marxista wenno neo-Marxista (modified wenno mestison a Marxismo a kas kadagiti teoria da Gramsci, Althusser kdpy wenno dagitay mestiso metten a Marxista a mabalin payen a madasig kas petiburgista a Marxista) ket maaw-awagan pay iti proletarian art wenno mass art nga isu met ti karinrinnupak dagitay mangigangganetget iti pure art. (Mayemphasizeko ketdi ditoy a saan a nasken a maysaka a practicing wenno hardcore a Marxista [wenno “komunista” pay ketdin] tapno makasuratka iti kakastoy nga obra. Ket saan met nasken nga awagam kas “Marxista” wenno “kumatkattigid” daytay maysa nga autor a kastoy ti sursuraten wenno panagsursuratna. Adu dagiti mannurat wenno artists a kadre wenno gerilia iti underground wenno kanigid a tignay ngem adu met dagiti mannurat a saan a nasisita a kadre ngem agsursurat iti linia ti kurditan a Marxista agsipud ta dagitoy a tema wenno subject wenno texto ket isu ti agdadata a kinapudno iti sociedadna [kinapudnona ket adu kadagiti agsursurat iti kakastoy ket burgista ken/wenno petiburgista a maawagan, iti konsepto ti hardline a Marxista]. Agsasabali dagiti ideologues, intellectuals, theorists, artists, itoy a bagi ti isip.)

*     *     *
..Dagita pay laeng. Sumarunonto siguro ti dadduma. Damo a panangamiris dayta. Ngem dagita ketdi ti napatak a makitak a pakabennebennegan ti kada paliiw ken mammaliiw no gamden wenno ipilit a lasinen ken ilasinan. Kunak itay nga awan pay makapudno wenno makatakder nga individual wenno grupo a mangaklon iti kastoy wenno kasta a bagi ti kritikal nga isip. Awan ngamin ti puro, aglalaok ket agsusupanget pay ketdi ti adu kadagiti ikut nga approach ti tumunggal maysa wenno grupo. Natural laeng daytoy ketdi ta awan pay met ti nagideklara nga individual wenno grupo a: “kastoy wenno kasta ti patiek a teoria a pagbasarak iti interpretasion wenno readingko.” Awan pay. Ngem sapay ta addanto, ket addanton.

Saan met ketdi a nasken nga adda maymaysa a pagsadagan wenno patien a teoria wenno praxis. Kaaduan met a kritiko ket agbatbatay iti adu ken agduduma a teoria ken agprakpraktis iti adu a metodolohia nga iti bukodna a wagas ken pamuspusan ket mapagsasaip ken mapagtitipkelna harmoniously dagitoy a teoria ken praxis.

Ala, ipatinggak pay laeng ditoy ti panangpadas-panagdursokko a manglasin iti pagbatbatayan nga school of thought ken pagtigtignayan-pagdakdakiwasan a topograpia dagiti agdama a kritikotayo iti literatura Iloko (no ketdi, a, mabalin wenno mabalbalinen nga awagan ida kas “kritiko”). Saan a kompleto wenno definitivo daytoy a panagsirig ta padpadas ken dursok la ngarud ket barbareng laeng maisalat wenno makaiyalat. Rugi laeng daytoy, kasla koma intro. Wenno saan pay ket ngata nga intro a makuna, agkamtud, saan a comprehensivo ta adu pay ti nasken a masukisok ken maadal. Adu ti pagkamtudan daytoy a panangpadas. Very broad ngamin daytoy a banag a panangpadas a mangdiskurso iti teoria, kritisismo ken praxis iti literatura. Bay-ak man koma nga ituloy dagiti dadduma a mannurat wenno agpalpaliiw, nangruna dagitay kakadua a mas sanay ken mas fully armed wenno mas well-versed kadagiti kakastoy a banag. #


(Immuna a naipablaak iti mannurat.com idi Oktubre 19, 2004, sa iti mannurat.tumblr.com.)

1.19.2012

Daniw ken Samiweng




Kabagis met laeng daytoy dagiti immun-unan a blog ken website nga impatakder/mi ken dagiti pada a mannurat a kas kada Roy V. Aragon ken Mighty C. Rasing-- ti basirepublic.blogspot.com ken ilocanopoetry.net. Adda slash-na daydiay "impatakdermi" gapu ta isuda dagiti admin ket timmulongkami laeng iti pannakainawna iti panunot ken ar-arep-ep.

Ita, inkeddengko ti nangipatakder iti sabali. Wenno nangipasngayak iti kabagisda, kunak, man tapno saan a maisabsabali.

Ta dagiti adda iti ngato, nalawlawa ti masakupanda gapu ta sirsirpatenna ti sibubukel a landscape ti Daniw Ilokano ken Performance Poetry iti Amianan. Nupay dagiti makitayo ditoy, mabalin a makitayo sadiay; ket dagiti makitayo sadiay, makitayo met ditoy.

Daytoy Daniw ken Samiweng (unikenberso.blogspot.com), panggepna ti agbalin a lakasa dagiti agdama a maparpartuat ken mapartuatto a Daniw Ilokano, Musika Ilokana ken Ilokano Performance Poetry. Mabalin a mabasayo ditoy dagiti naipablaaken kadagiti magasin wenno libro, wenno dagiti ibilangtayon a klasiko a Daniw ken Samiweng nga Ilokano.

Kasta met a pamunganayan dagiti maipablaak a libro iti Daniw.

Kasta met a pagsulbodan dagiti baro a kita ti Daniw. Ken Musika. Ken Performance Poetry.

Maysa daytoy nga entablado para kadagiti Ilokano a Mannaniw, Musikero, Performer.

Maysa met daytoy a kamera iti mapaspasamak iti lubong ti daniw ken musika ken performance poetry iti Filipinas ken iti Lubong.

Kangrunaanna, maysa daytoy a personal a rebolusion iti Daniw Ilokano. Iti Musika Ilokana. Iti Performance Poetry.

Ket kadagiti kakadua itoy a rebolusion, kas kadagiti innaganak iti ngato ken dagiti diak pay innaganan, agyamanak iti pannakikammaysayo, Kakadua.

--Ariel S. Tabag*
Enero 20, 2012

*Asseng, kunayo lattan

Image: 'Poetry and Music', marble sculpture by Claude Michel, 1774-1778