9.30.2012

Ti Agur-uray





Nagangon dagiti bulbulong ngem awan ti imparipiripmo a panagsublim.
Ania ti nakataktakam ket di met nagsarday ti panagayus ‘ta karayan?
Ania koma no sinurotmo lattan ti lenned, kabus ken sellag?

Saanko met ket nga immaldit dagidi darepdepta iti kawaw a langit.
Sinurotko dagitoy kadagiti rimat dagiti bituen, kadagiti gilap ti init
No matnag ti sikigna iti danum a masinsinit, kadagiti agpukawpukaw
Nga apros ti bulan bayat ti panagdaliasatna iti umatiberber nga angep.

Naggapuanna koma ti im-impek a banglo iti pusok?
Intanemmo babaen ti arasaas a kas kalag-an ti panagtangep
Ti langit ken taaw— saan a marukod, matinep, masukog.
Kasano koma ngata a lipatek ti diak maaprosan?
Saanko nga inggagara ti panagrusing ti bukel— nagsabong met lattan.

Naraniag unay dagiti matam, kinuna dagiti makasabat kaniak,
Adda aglaslasbang a sabong iti kaunggam.
Ngem no agsarmingak, dagiti nasilap a luak ti makitkitak.

No agbisngay ti langit iti rumabii ket masilawan ti addangko
A mapan aguray manen iti ruangan, kuna ti kannag kaniak:
Anian a raniag ti anninawanmo!

Diakon mabilang dagiti rabii a nagkaradap ti bulan
Tapno bugiawenna ti sipnget ket ulsannak, kaduaennak.
Ta ti raniag, para kadagiti agladladangit iti sipnget.

Agyamanka kadagiti rabii a sinangsangitam
Umayen ti dimo koma maur-urayen
Silawanto ti sileng dagiti luam
Sabtento ti ayamuom ti pinetpetam nga arasaas.

--ALEGRIA ALBANO-IMPERIAL
Bacarra, Ilocos Norte


(Naipablaak iti Bannawag, Agosto 2, 2010 a bilang.

9.29.2012

Dagiti Lamina ti Panawen





1.
Bumegbeggang a bato
A lumgak iti agsapa.
Agdisso iti daga
Dagiti makapurar a rayana
A mangakup
Kadagiti agneb dagiti muyong.
Inaldaw a sumurnad
Iti namaris a nakaparsuaan--
In-inutenna nga idarnap ti igaaw.

2.
Umarubayanda iti sardam
Allingagenda aweng ti rabii
A parnuayen garikgik dagiti kurarapnit,
Pulikkaaw dagiti kullaaw,
Danapeg ti dalluyon
Nga umayas iti dapnisan,
Anasaas ti karayan
Ken risiris dagiti sanga
Ti barsik ken aplas.
Iti baresbes, tannawaganda
Ti lubong agingga a sumngay ti bannawag.

3.
Sumagawisiw a sumungad
Iti sinanama a deppaar
Mangilagud bang-i ti kalgaw,
Ken iti ayamuom ti nepnep
Iti naulimek a paraangan.

4.
Agallangogan a dulluog
Ti makibor a barukong
Wenno aligagaw a naisaad laem ti daga
A maitupa iti langit:
Naipaurnos umap-apuy a barut
Nga agkayammet iti tangatang
Danggayanna garakgak ti gurruod.

5.
Maiburnok a pungtot
A naipaluom iti kaunggan
No agpabus-oy nalitem nga ulep
Nga agindurog iti tangkig ken patag
Mangellep iti tapok
Ken mangugas lati ti daga.

--RONNIE ES. AGUINALDO
Sta. Teresita, Cagayan / Camiguin Island, Cagayan


(Naipablaak iti Bannawag, Agosto 16, 2010. Immuna a naipaskil iti basirepubic.blogspot.com. Naadaw ti imahen manipud iti ala a ladawan ni R.V.Aragon iti Aragao, Sta. Teresita, Cagayan.)

9.28.2012

Naliday Ti Rummuar iti Lawag





Datayo la kadi ti makarikna
no kasano ti rumuk-at iti sipnget
ken mapurar iti lawag
agingga iti in-inut nga agmulagat
dagiti mata tapno maitangkarang
dagiti tao ken banag nga aggargaraw
iti entablado ti biag?

Langit ngata ti katukad ti birhen a panunot?
Liday ti dusa dagiti managsukisok
agingga iti saantayon nga ammo
no kaano nga agbalin nga unget ti liday
wenno kaano nga agbalin a liday ti unget
saan laeng a gapu kadagiti annak ni Maria
a mangilaklako iti dayawda
wenno annak ni Juan a mangisalsalda
iti pigsada iti ganggannaet a daga.

Kasano dagiti ubbing a nayaw-awan
ta napurarda iti lawag?
Isuda a napaidaman nga agpiko
tapno maki-san pedroda iti biag.
Isuda a saanen a nasken
nga agay-ayam iti munieka
ta pudno a maladaga ti aywananda...

Kasano dagiti ina a mangarub-ob
iti luada bayat ti panagpabag-enda
kadagiti Puraw a didiosen?
Kasano dagiti ama a di makarikna
iti bara ti petpet dagiti babassit nga ima
tapno maisaganaanda ti natalged a pamilia?

Agdaldaliasattayo amin
a rummuar iti bagbagitayo
a rummuar iti pagiliantayo
a mangtallikud iti puontayo.
Globalisasion... alienasion...
mannaniw ti nangbuniag kadagiti padas
nga aglemlemmeng iti suli ti puot
a di mayebkas dagiti anniniwan
a nakakul-ob iti sipnget.

Mannaniw ti makaripar
kadagiti aningaas iti aglawlaw
ngem kasano a makagaraw
dagiti nakagalut a takiag
no dagiti laeng naimaldit a balikas
ti kabaelanna nga ilaban
kadagiti kapre nga agdakiwas?

Naliday ti rummuar iti lawag.
Nakalidliday a buyaen
ti pudno a drama iti entablado ti biag!

--LINDA T. LINGBAOAN-BULONG
PeƱarrubia, Abra / UP Press, Quezon City


(Naipablaak iti Bannawag, Hulio 30, 2007. Immuna a naipaskil iti basirepublic.blogspot.com.)

9.27.2012

Alimbasag 1




Di latta makaidna dagiti ballikidmo
Iti alimuteng ti kayumanggi nga iddam
Rugmaannaka latta ti rumabraba a kebbakebbam
Iti sapsapulem a ridep ken pannakapnek
Iti an-anninawem nga anaraar iti sipnget
Iti sallabawan ken bautek—

Maanninawmo ti ubing a namnama
A kanaig ti alimuteng ti iddam
Duduayyaen ti sennaay ti ina
Agbariw-as kadi ti ubing
Iti makmakraayanen a nateng
Iti maisursursor mapirpirpiran a labba?
Makisinnapulan met latta ti ama
Iti sungbat ti panagmatamata ken panagmalmalanga
Iti labes ti ridaw ken tawa:
Ayan ti karabo a katalali dagiti naisabut a dir-i
Iti suli dagiti kinelleng ken bangkag?
Ti ubing a namnama, isu kadi met laeng
Ti anniniwan iti likudan ti arado?
Inarep-ep ti ina ti ubing iti panio a sigsiglotanna
Ken dagiti layap iti sardam a tantanamitimanna:
Sika, Anakko, ti sabali nga Apo Lung-aw.
Inarapaap ti ama ti ubing kadagiti gurlis ti arado
Ken kadagiti naisabut a dir-i
Iti suli dagiti kinelleng ken bangkag:
Sika, Anakko, ti baro a sual a mangyiras
Iti agal-alawaaw a gasat ti panagtig-ab.
Ngem agtartaraok latta dagiti bingkol
Ni ama, mamarbangon latta a di agsikor
Ni ina, naridam latta nga agaron
Ket ti ubing a namnama, agtuloy laeng a magna
Iti uges ti lapis iti papel a dokumento
Ti biag iti sinamar ti tangkayag—

Agkidemka iti nairut, agwingwingiwing
Dika maawatan ti naaweng latta a sagawisiw
Iti bukot ni kalantangan
Idinto ta awan arindenggan ti pulikkaaw ti mawaw a tuwaw
Dika latta maawatan ti isem ken talingenngen
Ti panagsublisubli a panangarruba ti pagbagasan.
Ania kadi ngamin a birtud ti naibinggas
Iti taraok ti kawitan iti appupo ti bannawag?
Idinto ta makitkitam: agdirdir-i ti kiring
Iti taraok ti karasaen.

Ket maasianka iti ubing
Tukkol ti lapis
Kumelkumel ti papel—

--JOHMAR R. ALVAREZ
Ballesteros, Cagayan


(Paset ti koleksion ti dandaniw a "Pito nga Alimbasag" a nangabak iti Maika-6 a Gunggona iti Salip iti Daniw iti Ilokano ti Gawad Komisyon 2007 ti Komisyon sa Wikang Filipino. Naipablaak iti Bannawag, Oktubre 29, 2007. Immuna a naipaskil iti basirepublic.blogspot.com. Nabulod ti imahen iti superstock.com)

9.26.2012

Alpha Omega




Kastoy, balong, ti mangpili’t suheta
Iti ipintam nga obra maestra:

‘Tay pilid a simbolo ti awan
patinggana a bileg ti Namarsua;

‘Tay naukap a kawayan
da Malakas ken Maganda;

‘Tay estatua nga awanan
saka ken ima, tandat’ pannakatnag
da Adan ken Eva; sarming
nga awan mulitna, ken plorera
nga adda sabongna; wen,
simbolo ni Birhen Maria...

Hm, ikkanta pay iti dakkel
nga agila ken pugot a billit
nga agin-innuman a siuulimek
kadagti sanga nga immuleg;

Kinitikitan nga im-ima
a mangbenbendision ken nakadata
a tanda ‘di lalaki
a natay iti padeppa;

Ket wen, maysa a kulibangbang
ken pika; maysa a bato ken tulbek
ni San Pedro, sa kawaw a prasko,
kopa ken kawaw a latat’ biskit.

Kawaw a pammati, saan, nga agbunga’t
Uong idiay Hiroshima ken Nagasaki:
dinton maulit daytoy a buong
iti puso ti lakay a lubong.
Ngem saan a makasursurot’ tao
Umay ta umaytot’ uppat a kabalio
Ti Apokalipsis a mangukom. Ah, ngem
Addanto latta ti trianggulo
A salakan ti tao:

ti Dios Ama, Dios Anak,
ti Dios Espiritu Santo:
ti Alpha Omega!

--JUAN S.P. HIDALGO, JR.
Rosales, Pangasinan / UP Campus, Quezon City


(Naipablaak iti Bannawag, Enero 20, 1986; ken iti Talibagok: Antolohia Ti Dandaniw, GMM, 1987. Naipaskil iti basirepublic.blogspot.com. Nabulod ti imahen iti bookofrevelation.net)

9.25.2012

Agkakaangot Dagiti Balikas





ditay nagnaganan daytoy luksaw
da amang a bassit ken dakkel,
managbalatong kadagiti ngelngel,
balikas ti sinan-maingel
iti appupo ti di makaawat!

utang dagiti balikas,
di makaanay nga ep-ep
ti wangwang a boksit ti nakamuttaleng
a nakaputot, putot nga uuttotan
dayta managsirmata a kaarruba

ditay' nagnaganan, kunak,
uray am-ammotayo
ti bukel a di agtubo
iti dara ken ling-et, ta kasta
a talaga ti ugali no kastoy
a panagbulbullagaw
dagiti agari (mauraytay kadit’
supot la koma a semento
kainnagektot’ dapdapantayo?)

dagita nga unnoy, dawat-
kan' pay idi, panangikur-it
managkari a bilangen
awanan adal manipud kahon
naal-alia, al-alia, innal-aliaan
panagpili iti pagtamdan
linalasag...

ditay' naganan daytoy, dumakdakes,
nga angin ti awanan sirib
a makibibiang! ditay' buniagan
iti nagan ti lasag, ammuentay' ketdi
no nabuniagantayo wenno saan
iti agnanayon a nagan!

--JOHN B. BUHAY
Bayombong, Nueva Vizcaya


(Naipablaak iti Burnay E-zine, Agosto 1998. Immuna a naipaskil iti basirepublic.blogspot.com. 

9.24.2012

Estetika ti Pannakidangadang ti Sumagmamano nga Agtutubo a Mannaniw iti Iluko






Ni AURELIO S. AGCAOILI

(Papel a naibasa iti NCCA National Conference iti "Young Writers and New Writing" a naangay iti Aniceto Mansion, Vigan, Ilocos Sur, idi Enero 28-30, 1999.)
Panagparamut, Panagikonteksto


ADDA NABAKNANG nga estetika ti pannakidangadang ti kurditan nga Iluko iti laksid ti adu a parikut ti nasao a kurditan. Sumagmamano kadagiti komtemporario a teddek ti kastoy a kita ti estetika ket da Peter La. Julian, Reynaldo A. Duque, Juan S.P. Hidalgo, Jr, ken dagiti mannaniw a kameng iti nalimed a tignay. Idinto nga addaan iti naarte a panangrienda ti klase ti artistiko a panangyasideg da Julian, Duque, ken Hidalgo, naminpinsan met a mangus-usig dagiti daniw a putar dagiti rebolusionario iti pagsasao nga Iluko. Ti paggidiatan ti nasao a dua a panangyasideg, iti paliiwko, ket segun iti rekisito ti odiens. Kadagiti mannaniw iti umuna a grupo, literate ti recipient, agbasbasa, mangsubsubaybay iti Bannawag ken mangtartarabay kadagiti publikasion ti GUMIL Filipinas. Iti sabali a bangir, dagiti rebolusionario a mannaniw ket sipupuot iti pannakabalin ti daniw kas maysa nga oral a kultura isu't gapuna a nabatad ti nain-ay-ayaman a panagaramatda kadagiti uni. Ti resulta ket maibilang iti poetik praktis dagiti nagkauna a mannarsarita, dagiti mannaniw iti parparaangan wenno dagiti agbukbukanegan.

Para ken ni (Gregorio C.) Laconsay (iti diksionariona nga Iluko-English-Tagalog Dictionary), adda dua nga agkaarngi, no di man agasmang, a kaipapanan ti balikas a dangadang: (1) gubat ken (2) pannakilaban. No amirisen, adda dimension ti pannakigubat a pannakilaban. Iti metaporikal a lebel, kasla narigat a pagsinaen ti dua a konsepto gapu ta: (1) ti pannakigubat ket pannakilaban iti maysa a gera ken (2) ti pannakilaban ket pannakisalisal iti kabusor, tao man daytoy wenno puersa wenno sistema wenno idea. Kuna ni Laconsay a ti pannakiay-ayam (literal) ket maysa a kita ti dangadang. Kasta met ti panangikalintegan kas iti debate, nga iti biang ti kurditan nga Iluko, ket masarakan iti bukanegan. Iti kastoy a panangikonteksto, makita a ti "estetika ti pannakidangadang" ket nabatad a maysa nga estetika a ti puntiriana ket ti nasukimat nga analisis iti napateg a naintaoan a padas. Itoy a papel, ti "estetika ti pannakidangadang" ket daydiay makiramraman nga artistiko nga imahinasion ken sensibilidad dagiti agtutubo a mannurat iti lengguahe nga Iluko. Ikut ti kastoy nga estetika ti kaawan ragsak iti agdama a pannakaipagna ti gimong, ti agdama a kita ken wagas ti konstruksion ti realidad, ken ti substans ti politikal a biag ti ili, ti pagilian, ken dagiti umili.

Panggep daytoy a papel nga amirisen ti artistiko nga imahinasion ti tallo a napili nga agtutubo a mannaniw iti Iluko ken ituding ti lugar ti poetik praktisda iti agdama a kasasaad iti Amianan ken iti pagilian. Kadeppaar ti kastoy a panggep ti maysa a panangkita iti "estetika ti pannakidangadang," maysa daytoy nga estratehia ti pannakiraman mainaig iti dakdakkel a panggep ti sangkailian a panagdur-as. Sumagmamano kadagiti daniw da Roy Aragon, Pete Duldulao ken Daniel Nisperos ket nasagudayan iti kastoy nga artistiko nga imahinasion. Dagitoy a tallo ket bin-ig a nagbalin a fellow iti daniw iti U.P. Writers Workshop iti Baguio. Kas mairaman kadagiti kangrunaan nga agtutubo a mannurat iti Iluko, dida man ammo, mangitudtudingda iti maysa a pagrukodan ken sukogan a mabalin a maawagan iti "new writing." Kadagiti daniw dagiti tallo ket adda sadiay dagiti nasigo a panaganalisar, natured, awan sansantuenna, managamiris.


Daniw, Protesta: Ti Protesta ket Daniw

Iti sangapulo ket lima a sample a napilik kas representatib ti obra da Aragon, Duldulao ken Nisperos (saglilimada), adda maysa a tumtumpuar a konstant: ti kinaruker ti maysa a sistema ti kagimongan nga ipaspasimudaag ti sistematisado a pannakairurumen ti kaaduan. Ti kabarbaro iti kastoy nga artistik/poetik praktis iti kurditan nga Iluko ket ti kumitment iti arte iti panangnagan iti padpadas ti pannakairurumen ken pannakaabi ken ti irreverent a panagsaludsod no apay a saan a nasayaat ti biag.

Makita ti agrebrebelde a timek ni Duldulao iti naynay nga imahen ti ili ("O ilik a baludda"), ti maysa nga imnas a Luzviminda ("Agkaykaysata, Luzviminda"), ti maysa a Luzviminda nga awanan wayawaya ("Sapsapulek ti wayawayam, Luzviminda"), ti basol a nasken a masubbot ("Ket ti basol nagsikog"), ken ti mannalon nga agbirbirok iti pannakawaya ("Kayumanggi a mannalon"). Simple dagiti balikas nga ar-aramaten ni Duldulao, maitutop dagitoy iti dawdawaten ti daniw a mayeb-ebkas iti demonstrasion dagiti mannalon iti Department of Agrarian Reform, iti taripnong dagiti mannalon iti dap-ayan wenno iti sirok dagiti narukbos a kayo iti pungto dagiti sinilong wenno iti ordinario a panaguummong a mapagsarsaritaan ti pannakairurumen. Iti estilo ni Duldulao, ti lengguahena ket daytay ti sensibilidadna ket tinubay ti away, ti padas iti nasapasap a pannakairurumen ken ti pannakaawat kadagiti pakaigapuanan. Adda sadiay ti panangtunton iti sarita ti historia kas talon ti analisisna. Ditoyna a maipatungpal ti negosasion maipapan iti no kasano a magun-odan ti hustisia.

Iti estilo, managay-ayam ti abstratisado a balikas ni Nisperos a kas man agnanaed met isuna iti "lubong dagiti idea." In-inutnaka a pakitaan kadagiti konkreto a ladawan ngem in-inayadennaka met nga itayab iti maysa pay a lebel ti pannakaawat. Agdandaniw man ni Nisperos maipapan iti maysa a baket ("Ay, kayatka a buatan, Apo Baket") wenno iti panangawisna iti maysa a sinsinan a padaya ("Maykan ta ibuyogta ti eppes a bulibol ti daniw"), adda sadiay ti "estilo a Nisperos": nasipnget ti lubong, nasipnget ti pannakairurumen, masapul ti baro a nagan ti wayawaya a kabukbukodantayo a saan ket nga iti kabusor, masapul a makawaya iti rehas ti pakasaritaan nga inikutan ti panawen. Kunaen man a "nasipnget" ti lubong ni Nisperos ("panes," "massayag," "padaya dagiti sililisay," "manto"), adda sadiay ti panangpadas nga amirisen ti pannakabalin nga adda iti "nasipnget" a kasasaad ti tao iti panangipagarup a sumangbayto met laeng ti darudar uray no daradara daytoy. Saan a maaw-awan ti satirikal a dillawna maipapan iti program ti kagimongan ti estado ("bambanti a reporma ti daga") ken agtultuloy ti panangipamatmatna iti nakakaasi a kasasaad dagiti umili: agsennaay ti kaldero, agibit ti dalikan idinto nga agluplupias ti bodega dagiti komersiante ti bisin.

Managobserba ni Aragon kadagiti inaldaw a pasamak. Saan a makaligtas kenkuana ti maipapan kadagiti fastfood chain a ti prankisada ket nagatang pay manipud iti sabali a pagilian ("Masmasdaaw ni Ambong"), ti maipapan iti awan patinggana a trahedia ti militarisasion ("Ni 'Insin Unyor a taga-Marag"), ti desperasion iti panagut-utek a kolonial ("Snoopy, ti bida nga aso"), ti nakas-ang a kasasaad ti masa ("Agkurkuranges a biag"), ti salamanka a kasasaad ("Hunio dose ni nawaya"). Ti nakalemmeng nga istratehia nga ar-aramaten ni Aragon ket ti manarsarita a poetik nga imahinasionna. Is-istoriaannaka, sarsaritaannaka laeng maipapan kadagiti "babassit" nga agbibiag: ni Insin Unyor, ni Snoopy, ni Ambong, ni nakurapay a nakarian iti gin-awa ken wayawaya. Ngem iti panagis-istoriana, alaennaka ni Aragon iti maysa a lubong a rumimatrimat ta sadiay ket saan nga agtagtagilinged ti kinapudno, saan nga im-imbentuen dagiti public relations specialists ti estado ken dagiti kaaliadoda nga institusion. Ti kinapudno ket nadara, nabangsit, makapasimron, makamurmuray, nasaem, nasugpet--iti ababa a pannao: nalawag a kinapudno. Agdadata a kinapudno: sipapaparang, awan ilemlemmengna, awan ilinglingedna.

Kadagiti nadakamat a kinse a daniw, makita ti panagsarak ti dua a timek, dua gapu ta aggapuda iti agduma a padas: ti timek ti daniw ken ti timek ti protesta. Ngem babaen ti integratib a panangmatmat iti padas ken inaldaw-aldaw a drama ti biag ti tao, kariten dagitoy a daniw ti ontolohikal a rekisito ti hustisia a kankanayon a partisano/kumadkadua iti mairurrurumen nga umili. Dillawen ti artistiko nga imahinasion iti estetika ti pannakidangadang ti maiwarwaras a kinapudno ken kaipapanan.


Protesta, Daniw: Ti Daniw ket Protesta

Kasano a mayulog iti metapora da Aragon, Duldulao ken Nisperos ti estetikada iti pannakidangadang?

Makitrantransak ni Aragon iti pakasaritaan.

Makidisdiskurso ni Duldulao iti padpadas iti away ken mannalon ken proletario.

Agluglugan ni Nisperos iti metapisikal a sensibilidad dagiti intelektual nga addaan kumitment iti pannakilaban.

Iti imahen ti "snoopy" ni Aragon, lasatenna ti nakiro a dalan ti kolonial a pakasaritaan tapno maiparupa nga: "adtoytayo: aguuyong nga aso idi, aguuyong nga aso pay laeng ita." Karaip ti ladawan iti kambas ti amerikanisado a lagip ken kapadasan ti "puppy" wenno "tuta" ket kadagiti makalagip kadagiti ebangelio kadagiti pader iti Mendiola wenno Liwasang Bonifacio wenno kadagiti konkreto a rangtay kadagiti away, natibong ti "Marcos, tuta ng Kano!" Alegoria ti nailian a kasasaad ni "Snoopy" a taraken nga aso ti agassawa a Kano nga iti panagsublida iti "land of milk and honey" ket nagsubli met ni Snoopy iti naggapuanna a basuraan. Awan pannakasubbotna ti alegoria, awan nalawag a pannakawaya. Ti pannakasubbotna ket adda iti panangipakpakdaar a ti pagilian ket kasla maysa nga "snoopy." Igunamgunam daytoy ni Aragon iti diagnosisna: ti biag ket awan patinggana a panagkuranges, awan inggana a panagkurkurang wenno pannakapapaidam kadagiti taraon dagiti mannakabalin: fried chicken, roasted lamb, tempura, whole wheat bread. Kas ken ni Nisperos, agarapaap ni Aragon, agarapaap iti napintas a biag: pino nga asin, innapuy a husto ti pannakalinayna ken kabukbukodan a talon. Agsasarak dagiti depinision da Aragon, Duldulao, ken Nisperos maipapan iti gin-awa: taltalon para iti mannalon, taraon para kadagiti mabisbisinan, tagtagainep para kadagiti agar-arapaap ken saan a mabuteng kadagiti soldado a mammapatay iti nagannak ken arapaap ("Ni Insin Unyor a taga-Marag"). Batikosen ni Aragon ti wayawaya ken kunaenna: mauyongtayo, datayo ket paktoria dagiti ilusion, ulaw-ulawtayo, nabayagen a pagpapammatiendatayo. Ni Nisperos met ket sugsog iti panangipalpalagipna nga: agmalmamalem nga agar-arapaap nga adda maluto iti dalikan ("nagmalem nga agsaraaw ti dalikan"), ti pagbagasan ket naynay a maibusan ("ugaw a pagbagasan"), ti panagilunod ti kuton, ti "mannala a bisin," ken adu pay. Adda sadiay ti nasken a maaramid, ti panangsaka iti biag ken iti wayawaya: "burakek latta no kua ti ulimek dagiti bingkol." Ken ni Duldulao met, ti protesta ket daniw, ti daniw ket protesta no ti metapora ket pagtaengan ti kinatalek iti pagilian, no ti pangngarig manipud iti napait a padas ket logos/verbum/sao ti pannakasaka. Agikari ni Duldulao iti maysa a dangadang a ti mangidaulo ket dagiti "kayumanggi nga agtutubo" a mangparmek iti traidor ("parmekenta dagiti Judas iti aglawlawta") tapno ti logos ket agbalin manen a logos, ti verbum ket agbalin a verbum ti wayawaya, ti sao ket agbalin manen a sao. Nalawag ti itsura ti kabusor para ken ni Duldulao: "Kayumanggi a didiosen." Iti samay ti logos, iti samay ti pannakilaban, maparmek met laeng dagiti didiosen, agpatingga met laeng ti panaglablabesda.


Pananggupgop

Agtaltalinaed a sibibiag ti bukel ti pannakidangadang agingga nga agtultuloy nga agtalinaed dagiti opresion, ti kaawan ti hustisia iti kagimongan. Dagiti daniw da Aragon, Duldulao, ken Nisperos ket konkreto a pammaneknek a ti estetika ti pannakidangadang ket maysa a mannakabalin nga estratehia ti panangbasa iti realidad.

Ania kadi ti kabarbaro iti estetikada?

Para kaniak, ti kabarbaro ket ti saanda a panangtallikud iti sosial a responsibilidad dagiti arteda. Maaramidanda daytoy babaen ti agtultuloy a panagputarda iti realidad, iti kinapudno, iti kaipapanan babaen dagiti kabarbaro a metapora nga inda ikurkur-it.


(Impatarus manipud iti Tagalog ni R. Vadil Aragon. Naipablaak iti Burnay E-zine, Pebrero 1999 a bilang.) 

dika makaturog




dika makaturog kadagiti rabii.

ta di mabusalan ti sipnget
dagiti nagtagigita a karasakas…

kumali't lapayag
rippiis baddek ti musang
nga umar-arubayan
kadagiti malammin a piek.
makapaseggar dagiti taguob
a makaangot lang-es-dara
dagiti mapidutto a bangkay.
kumittab iti utek
ti ngarusngos dagiti igges
iti nayutangen a bangkag.
naringgor ti urok
ti nabsog nga alimatek.
idinto a kumarasakas
dagiti papeles ti rabii
a mangad-adal
iti yaatiddog ti sipnget.

dika makaturog kadagiti rabii,
uray pay nangwaknit ti langit.

natagari unay dagiti imbitado a bituen
iti panagpiestat' langit—
kumanabtuog dagiti panagsasala
iti entabladot' agkuykuyakoy a bulan
a sumimsimsim nalabaga nga arak…

iti sanguanan ti nakadalit a daga.

ay! makapabaringkuas dagiti batibat
a patawid kadagiti nailaksid iti paraiso
ngem iturturayan ti langit.

awan, awan, ti raniag a makita
iti entablado ti naslag a rabii.
awan, awan ti naikari a turog
iti naikeddeng a panaginana.

ket agtultuloy latta ti panagpuyat ti utek…
nasken kadi nga isawsaw ti daniw iti dara
tapno mapintaan iti nalabaga
ti nangisit latta a bannawag
ket bumtak iti lulonan nakadasay a daga
ti naisangayan, tagiuray nga agsapa
a pakairidepan dagiti idi pay a mapuypuyatan?

--NELSON G. DALIGCON
Ballesteros, Cagayan


(Naipablaak iti Bannawag, Marso 2, 2009 a bilang.)

9.23.2012

Agdaldaliasat





adda pilid iti panagurayko iti daytoy nakubong
a lubongko, naatepan a panaginana iti sangkagudua,
sangkapirgis a tagainep. wen, kayatko a guyoden ti oras
tapno makitaka ta iti panagrikep ti sirmatak, adda katawa
iti nagbaetanta a dalan, a panawen, iti kada minuto,
iti kada kanito a pannakailiw, yepyepennak ti nalamiis
a pul-oy ti angin ket agkidemak apagapaman
tapno danggayanka iti panagdaliasatmo, agdaliasatta
kadagiti ulep aglangoyta kadagiti arasaas ti angin,

awisennak ti ridepko iti tengnga ti naktanganen a lubongko,
ngem sapulek latta dagiti garakgak a pagbiagak
tapno mapuotak ti isasangbaymo
ta uray parbangon ita, nasalemsem ket adu ti ubbing
a sumangbay iti daytoy ubing nga aldaw— ubing
a rikna, ubing a namnama,
ubing a regta iti nataengan a panaguray,
ubing ita ti oras kas idi damo a makitaka

wen, ta iti kada pannagna ti sulisog a lipatenka
iti uray apagapaman a pannakalipat ti naganmo,
laglagipenka iti kada isem a sumabat iti pannakairidepko
iti ayug nga itay pay a mangyaw-awis iti pannakailibayko,
tapno ngata nakaridepak iti isasangbaymo

ay, napintas a panunoten, a sirmataen,
kadagiti babaet ti tagari, dagiti katawam,
asidegakon, kunam, asidegakon iti daytoy naatepan a lubongko...
asidegakon, kinunam, asidegakon iti arpad
dagiti nagdanggayanta nga arapaap,
kadagiti nagbuliganta nga anges, iti denna ti napisipisi a turog,
saan a makaturog ti iliw— ti bara, ti dagaang
ti ladawan iti nagdanggayanta a dalan ken kalman, kas ita…
nalamiis ti angin— ngem nabara ti lagipmo tapno riingennak
ket siririingak iti arsadanan ti pannakailibayko…

wen, ta agsubliakto manen iti mabiit, kinunam
—iti lubong a pinanunotko
—iti lubong a pinanunotmo
—iti lubong nga agur-uray iti panagdaliasatta a dua
—iti lubong kalpasan ti  panagurayko.

--GIOVANNI L. PALOMARES
Bacarra, Ilocos Norte


(Naipablaak iti Bannawag, Marso 31, 2008 a bilang.)

9.22.2012

Nalamiis Dagiti Dakulapmo, Tagainep




Dinamagmo ti naganko, Tagainep
Kinunak met kenka a maysaak nga angin
Iti lubong, maysa a kararua, maysa a bannatiran
A mangun-unor iti pingping, rupa, muging
Ken lua ti agtedted a panunot.
Maysa a dagaang, maysa nga apuy iti lam-ek
Iti lam-ekmo.
Bumabanniit dagiti matam
A nakakitaak iti agsapa dagiti sabong
Ti tanap a di nakita dagiti kulibangbang.
Umisemka a kinargam ti gagan-ayan nga agliklikig
Iti oras a pinarbona. Agtaltalimpungawak—
Ita kadi laeng a maipasngayak iti lawag?
Ammok ngatan ti kaipapanan
Ti wingiwing a maibiat iti law-ang?
Wenno maysa a maregreg a balikas
Iti karuotan?

Apay a nalamiis ti dakulapmo iti apuy ti langit
A mangtiltiliw iti kararua ti timek
A dina kayat ti lumugan iti angin?
Agtakderka nga agukas kadagiti burburtia ti ili?
Kadagiti allawig a kukua ti kainaran, soneto, sasao, pampanunot?
Kitaem dagitoy: ti langit a nangakup iti kannag
Dagiti sallapingaw a nangduros iti tangatang,
Ti sawi a mangsipsippayot iti agmatuon
Ken daytoy karuotan a paggilgilapan dagiti siddaaw
A sidudungngo nga impaidda ti bannawag!
Saanmo nga ikkaten ti karbenganda a maipasngay,
Dagitoy nga anninaw iti puso ti kalgaw—
Agkiddaw ti tudo iti pingping ti daga a dagusanna,
Ti apuy ti ragsak, ti uram iti barukong, iti sumpokanda nga ulep:
Iti pannakainaw dagiti dumsaag a bituen iti tanap.

Nalamiis ti dakulapmo, Tagainep,
Maysa a lam-ek ti agsapa a kabsat ti rabii,
Agwaneswes ti tay-ak a manglabas kadagiti dapanta
Iti karuotan a pakaipasngayan dagiti umatiddog nga anniniwan:
Nakitam kadi ti ipapatay ti gilap ti linnaaw?

--JOEL B. MANUEL
Banna, Ilocos Norte


(Naipablaak iti Bannawag, Septiembre 29, 2008 a bilang.)

9.21.2012

Lagip ti maysa a supot idi 1972




Agkallong latta dagiti kugit a bunggaria
Iti kilabban a darepdep. Iti namuriski
A lagip 'di ubing idi 1972, agikay kadagiti Pebrero

Dagiti apagapaman a karayo ni pagdayas
iti rinabrabak a kari 'di sinsinan-ari.
Sumken latta ti daradara nga araraw iti sellang.

Yatang dagiti soldado ni kinatur-og.
Ti waig, subukan, ken kigaw a rugso 'di ubing
Iti di-katatawan, ahente ti militarisado nga ammangaw.

Saludsoden dagiti parbangon iti maila a kanito
Dagiti adu unay nga apagapaman: Ania,
Aya, a nakem ti manglipat iti panagkurno

Dagiti mapuruto nga ullaw dagiti supot,
Isuda a nabayadan nga agkumbawa met
Iti pinartuat ti palasio a pimmalasio nga ulbod?

Ngem wen, ta manangrabrabak met ti lagip.
Uray ti panaguttog ken pannakiinnala
Di kadi ta dekreto idi daydi sinsinanreyna

Nga aribai, isuna nga autor 'di daniw
Iti panagpagusto iti agpaspasugnod a bukod-a-bagi?
(Aglabbasitka no kua kalpasanna, di kadi?

Ngem uray: legal idi ti panangpunas iti panio a puraw.)
Iti kinalinteg ti arte dagiti saning-i,
Mano a Malacaniang ditoy talon

Ti agruting kadagiti natangig a rinaep,
Makipagrikna ita iti ipupusay
Dagiti binatibat a sangsangit ni nabalo nga Ikit?

Ket dagiti nasalbeyds a kamada ni ragsak,
Apay nga itan natuontuonda metten
Nga inapit dagiti nakapatig a mangmangkik?

Ayna, malagipko pay laeng ita ti marunrunaw
A sarsuela iti ngudo ti nakakasa a paltog,
Sarsuela iti arinunos dagiti panagsipdut

Iti kinuribot a kakaw, kape, ken turog:
Mapuyat ti rabii iti panagur-uray iti kaasi
Ti nakasukbit a supot a dios.

--AURELIO S. AGCAOILI
Honolulu, Hawai'i / Laoag city


(Naipablaak iti Burnay E-zine, Mayo 1998. Immuna a naipaskil iti basirepublic.blogspot.com)

Septiembre ti Kiraos




Aglanglangta latta uray sangkakammet
Laengen a kilabban ti matmatda
Iti malanglanganan a duyog. Urnongek

Dagiti murkat, saggaysaek a piduten
Dagiti naiwawa nga innapuy. Danumak
Ti kimmublang nga ittip, pamedped

Latta pay daytoy, kaludon ti asin
Bareng mapalukmegna pay lat' pingping
Ti nataengan man wenno ubing.

Anusanta lattan a sepsepan ti sustansia
'Ta barakubak a marunggi wenno
Kulot a paria. Makaammonton boksit

No dinan marunaw ti natangkenan
A bulong wenno natibker a kalatkat.
Septiembre pay laeng ket adayo pay

'Tay tagtagiurayen nga aginaldo
Ti Disiembre wenno baro manen
A kari ti umay nga Enero. Tinawen

A pulagid ti uray sangaapuyan
A bussog, barbareng dinton pilpilaan
Ti pinorkilo nga ep-ep ti bisaleg.

Kabayatanna, inta pay la turposen
'Toy Septiembre: pagsanguanta a duomen
Dagita itta a mapiliam dita tataepam,

Sayang met no inka itar-ap, dim' ibelleng,
Urnongem pati dayta pegpeg, naimas
Met a lugawen, pedped iti agmalem.

Paglanglanganta pay lat' dita dulang
'Ta kilabban, Septiembre pay la'ng, awan daan
Nga innapuy iti duyog nga aglanglangan.

--ROY V. ARAGON
Iguig, Cagayan / Mabasa, Dupax del Norte


(Naipablaak iti Bannawag, Septiembre 8, 2008 a bilang.)

9.20.2012

Adda Arte ti Pungtot ti Saltek



Agpungtot met uray ti saltek nga agpadaan
kadagiti darikmat nga agsangpet.
Maisagud met ngamin dagitoy
kadagiti checkpoint dagiti mareppet a supot
sadanto met manen maisaluksok a kas pasuksok.
Tsk-tsk-tsk lattan ti agallangongan kadagiti diding
sa met laeng sumurot kadagiti tubong
dagiti bautek a dumugsol kadagiti pasuli
ti pagsasabatan dagiti sallabawan ti balay ti lakan.

Adda met ketdi rag-o ti rikna no kasta
nga adda maipalsiit a tanektek
kas tanda ti panagsangpet ti kuarta
kas tanda ti panagsungad ti sangaili
kas tanda ti sangkailian, kunak koma
a sumurong ket makiranget iti sipnget.

Agtayyek dagiti mata ti saltek
makulkol a kas alipuspos
agpungtot sa in-inut
a dumupir kadagiti akin-iggem
iti binulbulod a raya ti giya.
Ket masiim dagiti agrikusrikus a simutsimot
santo masipdut ti puot ket agpukaw
ti damag dagiti naisagud a darikmat
ti damag dagiti nareppet a sinupot.

Tsk-tsk-tsk latta manen ti agaweng kadagiti diding
sa met laeng sumurot kadagiti tubong
dagiti bautek a dumugsol kadagiti maipaspasuli
ta agsasabaten dagiti sallabawan
dagiti pagtaengan dagiti amin a di-katatawan.

Bulodek man ngarud daytoy,
ngamin kastoy ti kur-it,
ti agtultuloy a tanektek ti apagsipnget:
Tsk-tsk-tsk.
Adda arte ti pungtot ti saltek.

--FLORENTINO B. LORENZANA
Agoo, La Union


(Naipablaak iti Bannawag, Hulio 7, 2008 a bilang.)

9.19.2012

Bariwangwang, 1




Dumteng a kas alikuno dagitoy a rikna.
Pananglanglangit amin ket adayo dagiti ulep
Iti saritaan, ti buridek iti ungto ti linia,
Siak iti tengnga dagiti arapaap nga iti maysa
Nga aldaw ket saanton nga ikabesa
Dagiti mataengan a ramay
Dagiti numero a mail-ila.

Kastoykami nga immadayo.
Asideg kadakami dagiti rikna a makadunggiar,
Masugat uray laeng ti punial ti anil-il
Dagiti ubbing a pinanawan tapno kadagiti bulbuloden
A segundo dagiti panagkikinnablaaw,
Kadagiti man an-anusan a panggedan wenno
Iti agsansaning-i nga uluanan
Ket andingayenda datao
Tapno mabilangmi ti kaipapanan
Daytoy a 'naktisal-it a panagtalapuagaw.

Sanamtek laeng ti kasingin ti banang-es.
Ania ngarud ket ditay met saosao a senador
Wenno durubo a diputado
Tapno koma makurimes dagiti amin
A kabaelan nga ibolsa wenno birkogen
Kas iti isem ti arapaap iti mabigatan a masakbayan
Tapno iti parbangon dagiti panagsagrap iti parabur
Di agulser ti komedor a mangur-uray iti basbas.

Iti kadarato a maipalapayag ti idadateng ti bagyo
Wenno tudo a mangyeg layus
Wenno kimat a mangpatubo
Kadagiti mannagadu a tagainep,
Panunoten a nalaing:
Adda kadi dagiti an-anib iti sagumaymay
Tapno masukal ti kaawan iti sibay dagiti annak
Nga iti agsasaruno a saltek ket agur-uray?

--AURELIO S. AGCAOILI
Honolulu, Hawaii / Laoag City


(Naipablaak iti Bannawag, Nobiembre 17, 2008 a bilang.)

9.18.2012

Dagiti Nadadagsen a Banag





Agduduma ti panangrukod iti kinadagsen.

Mabalin a gapuanan daytoy
Ti puris iti dapan
Idi damom ti umaddang.

Saan kadi a ti kudil
Ti sibibiag a pagilistaan iti piglat?
Wenno maysa daytoy a kapuyo a tanda
Ti nagpasaran a dagsen?

Iti panaglabas ti tawen
Ti dagsen iparangarang
Dagiti di maibukirad a matam.

Manipud iti umuna a pannakaibuyat
Ti danum agingga iti maudi a gudugod
Ti sepilio, nadagsen ti aglaladut
A bagim nga umulog iti agdan.

Nadagsen dagiti ramaymo a mangipisok
Iti butones iti abut ti polom.

Nadagsen ti lumamlamiis a tasa ti gatas
A dimo pay nasimsiman.

Nadagsen ti panaggunay ti kanito
Aglalo ita ta agpadata nga agdardaras.
Kunam, naudikan iti klasem.

Iti ruar ti balay, nadagsen
Ti panangagep ti tudo
Iti lulonan ti payong.

Nabuntog ti gunay
Ti naglugananta a dyip
Nadagsen ti ayus ti trapiko
Iti masungad.

Kanayon a mapampanunotko
No apay a kasla di lumaglag-an
Dagiti datin a bakbaklayek.
Pamrayak a taliawenka
Ammok pagpunganam manen
Ti mabibbibineg nga abagak.

Iti isasangpetta iti eskuela,
Isublik kenka ti nadagsen a bag
A kunam a bitbitek iti kada bigat.
Tumallikudka a sidadaras.

Ay, ditoyak pay laeng.
Agmaymaysa. Masmasdaawak
Ita a kanito, mariknak
Ti bagik, kasla diak mabagkat.

--JAKE F. ILAC
Lasam, Cagayan / Valenzuela, Metro Manila


(Naipablaak iti Bannawag, Oktubre 3, 2011 a bilang.)